Obsesif Kompulsif Bozukluk
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin zihnine kontrol dışı bir şekilde giren, rahatsız edici ve tekrarlayıcı düşünceler, imgeler veya dürtüler (obsesyonlar) yaşamasıdır. Bu düşüncelerin yarattığı yoğun sıkıntıyı azaltmak veya korkulan bir durumun önüne geçmek amacıyla kişi, belirli davranışları veya zihinsel eylemleri (kompulsiyonlar) tekrar tekrar yapma ihtiyacı hisseder. Bu durum bireyin günlük yaşamını, işlevselliğini ve genel ruh halini önemli ölçüde etkileyebilen bir ruhsal sağlık sorunudur ve kişinin kontrol etmekte zorlandığı bir döngü yaratır.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk, kısaca OKB, kişinin aklından bir türlü atamadığı, tekrar tekrar gelen ve genellikle rahatsız edici düşüncelerle (bunlara obsesyon diyoruz) başa çıkma çabasıdır. Kişi, bu düşüncelerin yarattığı yoğun sıkıntıyı azaltmak için bazı davranışları veya zihinsel eylemleri tekrar tekrar yapma isteği duyar (bunlara da kompulsiyon denir).
Bu takıntılı düşünceler ve zorlayıcı davranışlar kişinin kontrolü dışında gibidir. Günlük yaşamda ciddi zaman kaybına, yoğun strese ve işlevsellikte önemli bozulmalara yol açabilir. Hayat kalitesini düşüren bu durumla baş etmek mümkündür.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Sadece Aşırı Titizlik midir?
Hayır, OKB basit bir kişilik özelliği olan titizlikten veya normal endişelerden çok farklıdır. OKB'de düşünce ve davranışlar kişinin iradesi dışındadır, yoğun sıkıntı verir ve hayatını ciddi şekilde engeller. Kişi genellikle bu düşünce ve davranışların mantıksız olduğunun farkındadır ama kendini durduramaz.
Bu durum bir kısır döngü gibidir. Rahatsız edici bir düşünce (obsesyon) gelir, bu düşünce kişide yoğun bir kaygı uyandırır. Kişi bu kaygıyı azaltmak için belirli bir davranışı (kompulsiyon) yapar ve anlık bir rahatlama hisseder. Ancak bu rahatlama, davranışı pekiştirir ve takıntılı düşünce tekrar geldiğinde aynı davranışı yapma ihtimalini artırır.
Yaygın Görülen Obsesif Kompulsif Bozukluk Takıntıları (Obsesyonlar) Nelerdir?
Takıntılı düşünceler kişiden kişiye değişse de bazı yaygın temalar bulunur. Bunlar arasında mikrop veya kir bulaşmasından aşırı korkma, kapı veya ocak gibi şeyleri kapatıp kapatmadığından sürekli şüphe duyma yer alır.
Ayrıca eşyaların belirli bir düzende veya simetrik durması gerektiği düşüncesi, kendine veya başkalarına zarar verme korkusu, toplum içinde uygunsuz bir şey yapma veya söyleme endişesi gibi durumlar da sık görülür. Dini veya cinsel içerikli, kişiyi rahatsız eden ve değerleriyle çelişen düşünceler de obsesyon olabilir.
Yaygın Görülen Obsesif Kompulsif Bozukluk Zorlantıları (Kompulsiyonlar) Nelerdir?
Zorlantılar, yani kompulsiyonlar, genellikle takıntıların yarattığı kaygıyı azaltma amacıyla yapılan davranışlardır. En sık görülenler arasında aşırı el yıkama, sürekli duş alma veya evi temizleme bulunur.
Kapıları, pencereleri, elektrik düğmelerini defalarca kontrol etme de yaygındır. Bazı hareketleri, kelimeleri veya duaları tekrarlama, eşyaları belirli bir düzene sokma, sürekli sayma gibi davranışlar da kompulsiyon örnekleridir. Bazen de kişi, kötü bir düşünceyi etkisizleştirmek için zihninde belirli ritüeller yapar.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Toplumda Ne Kadar Sık Görülür?
OKB, dünya genelinde oldukça yaygın bir durumdur. Toplumda her 100 kişiden yaklaşık 1 ila 3'ünün hayatının bir döneminde OKB yaşadığı düşünülmektedir. Çocuklar ve ergenlerde de benzer oranlarda görülür.
Ancak ilginç bir şekilde OKB sıklıkla teşhis edilmez veya kişiler yardım aramakta gecikir. Utanma duygusu, belirtileri saklama isteği veya durumun tam olarak anlaşılamaması gibi nedenlerle birçok kişi yıllarca bu sıkıntıyla yaşayabilir. Bu durum OKB hakkında farkındalığın artırılmasının önemini gösterir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Kimleri Etkiler?
OKB herkeste görülebilir. Cinsiyet, yaş, ırk, eğitim düzeyi veya sosyoekonomik durum fark etmez. Genellikle geç ergenlik veya 20'li yaşların başlarında başlar, ancak çocukluk çağında veya daha ileri yaşlarda da başlayabilir.
Çocuklukta başladığında erkeklerde biraz daha sık görülme eğilimindedir. Yetişkinlikte ise kadınlarda görülme oranı erkeklere göre biraz daha yüksektir. Ancak bu sadece genel bir eğilimdir, önemli olan OKB'nin herkesi etkileyebileceğini bilmektir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Neden Kaynaklanır?
OKB'nin tek bir nedeni yoktur. Daha çok birçok faktörün bir araya gelmesiyle ortaya çıktığı düşünülür. Genetik yatkınlık önemli bir rol oynar. Ailesinde OKB olan kişilerde görülme riski daha yüksektir.
Beynin yapısı ve işleyişindeki bazı farklılıklar da etkilidir. Özellikle beyindeki bazı iletişim yollarında (KSTK döngüleri) ve serotonin gibi kimyasal ileticilerin dengesinde sorunlar olabileceği düşünülmektedir.
Çevresel faktörler de önemlidir. Çocukluk çağı travmaları, yoğun stres veya bazı enfeksiyonlar (özellikle çocuklukta PANDAS/PANS olarak bilinen durum) OKB'yi tetikleyebilir veya şiddetlendirebilir. Ayrıca belirli düşünce kalıpları ve öğrenilmiş davranışlar da OKB'nin devam etmesinde rol oynar.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tanısı Nasıl Konulur?
OKB tanısı için özel bir laboratuvar testi veya görüntüleme yöntemi kullanılmaz. Tanı, bir psikiyatrist veya klinik psikolog tarafından yapılan ayrıntılı bir görüşme ve değerlendirme ile konur. Uzman, yaşadığınız belirtileri, düşüncelerinizi, davranışlarınızı ve bunların hayatınızı nasıl etkilediğini anlamaya çalışır.
Tanı koyarken uluslararası kabul görmüş kriterler (DSM-5 gibi) kullanılır. Bu kriterler genellikle obsesyon veya kompulsiyonların varlığını, bunların zaman alıcı olmasını veya ciddi sıkıntıya yol açmasını ve başka bir durumla açıklanamamasını içerir. Ayrıca belirtilerinize benzeyebilecek diğer ruhsal veya tıbbi durumların da dışlanması önemlidir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk ile Hangi Durumlar Birlikte Görülebilir?
OKB'li kişilerde sıklıkla başka ruhsal sorunlar da bulunur. Bu duruma eşlik eden hastalık veya komorbidite denir. En sık görülen eşlik eden durumlar anksiyete bozukluklarıdır (yaygın anksiyete, sosyal fobi, panik bozukluk gibi).
Majör depresyon da çok yaygındır ve genellikle OKB'nin yarattığı zorluklara ikincil olarak gelişir. Tik bozuklukları (Tourette sendromu dahil) ile OKB arasında da güçlü bir bağlantı vardır. Bazen dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) veya diğer OKB ile ilişkili bozukluklar da görülebilir. Bu eşlik eden durumların tespiti, tedavi planını şekillendirmek açısından önemlidir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk İçin Etkili Tedaviler Var mıdır?
Evet, kesinlikle var. OKB tedavi edilebilir bir durumdur ve doğru tedaviyle belirtiler önemli ölçüde kontrol altına alınabilir, yaşam kalitesi artırılabilir. Bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış iki ana tedavi yaklaşımı öne çıkar.
Bunlardan ilki Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) adı verilen özel bir psikoterapi türüdür. Diğeri ise beyindeki serotonin seviyelerini düzenleyen ilaçlardır (SRI veya SSRI grubu ilaçlar). Çoğu zaman en iyi sonuçlar bu iki yöntemin birlikte kullanılmasıyla alınır. Tedavinin etkili olması için sabır ve uzman desteği önemlidir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisinde Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) Nasıl Çalışır?
ERP, OKB tedavisinde en etkili psikoterapi yöntemlerinden biridir. Terapist eşliğinde, sizi kaygılandıran durumlara veya düşüncelere (maruz bırakma) aşamalı olarak yaklaşırsınız. Bu sırada size sıkıntı veren kompulsif davranışları (tepki önleme) yapmamayı öğrenirsiniz. Zamanla, bu durumlara kompulsiyon yapmadan katlanabildiğinizi ve kaygınızın azaldığını görürsünüz.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisinde İlaçlar Nasıl Yardımcı Olur?
OKB tedavisinde kullanılan ilaçlar (genellikle SRI veya SSRI grubu) beyindeki serotonin adı verilen kimyasal ileticinin seviyelerini etkileyerek çalışır. Serotonin, duygu durumunu ve OKB ile ilişkili beyin bölgelerinin iletişimini düzenlemede rol oynar. Bu ilaçlar, takıntıları ve zorlantıları azaltmaya yardımcı olabilir. Etkileri zamanla ortaya çıkar ve doktor kontrolünde kullanılmaları gerekir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Tedavi edilmediğinde OKB genellikle kronikleşir, yani uzun yıllar devam eder. Belirtiler kişinin hayatını ciddi şekilde kısıtlayabilir, iş, okul ve sosyal ilişkilerde büyük zorluklara yol açabilir. Yoğun sıkıntı ve umutsuzluk hissi depresyon gibi ek sorunlara neden olabilir. Bu nedenle yardım aramak çok önemlidir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk ile Yaşam Nasıl Yönetilir?
OKB genellikle tamamen yok olmasa da etkili bir şekilde yönetilebilir. Tedaviyle öğrenilen başa çıkma becerilerini (özellikle ERP tekniklerini) sürdürmek önemlidir. Stresi yönetmek, tetikleyicileri fark etmek ve belirtiler arttığında erken müdahale etmek gerekir. Sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları ve sosyal destek (aile, arkadaşlar, destek grupları) de uzun vadeli yönetimde yardımcı olur.